تعریف تکنولوژی

 

 تکنولوژی بر اساس آنچه که از مفهوم این واژه می توان بیان نمود عبارت است از اینکه: تکنولوژی چیزی نیست که به صورت ناگهانی بوجود آید بلکه جزیی از فعالیت های انسان است که در خصوص به کاربردن شاخه های مختلف علم برای حل مشکلات و معضلات عملی و به دلیل تنوع شرایط آب و هوایی و جغرافیایی و یا سایر عوامل حاکم بر زندگی ممکن است این مشکلات از یک ناحیه به ناحیه دیگر تغییر کند بنابراین تکنولوژی مجموعه ای از روشها و تجربیات و علوم عملی است که مردم برای تسلط بر محیط و حل مشکلات مربوط به رابطه آنها با محیط به کار می برند. تکنولوژی یکی از خصیصه های فرهنگی زیربنایی انسان است که برای موثر بودن می بایست با انسان هماهنگی کامل داشته باشد. دانشمندان در خصوص تکنولوژی به این نتیجه رسیدند که مفهوم تکنولوژی به لحاظ نوع کاربرد و دیدگاه متولیان حوزه های مختلف فرهنگی می تواند دارای استفاده های گوناگونی باشد. به عنوان مثال: یک مهندس به تکنولوژی از دیدگاه ماشین و ابزار نگاه می کند. یا برای یک اقتصاددان تکنولوژی به معنی کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری است. برای یک مردم شناس مفهوم فرهنگی دارد که بر این اساس می توان اینگونه نتیجه گیری کرد: در نظر همه آنها هدف از تکنولوژی دگرگون ساختن محیطی است که در آن زندگی می کنند و تکنولوژی یک نگاه و نگرشی است که به نقش تعیین کننده در خصوص پدیده ها در مقیاس های مختلف مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

انواع تکنولوژی:

مادی، غیر مادی

تکنولوژی از نظر ماهیت:

الف) کارکردهای تکنولوژی: آشکار، پنهان

ب) کژکارکردهای تکنولوژی: آشکار، پنهان

تکنولوژی مادی:

به همه اشیاء ملموس از قبیل ماشین ها، ابزار و تجهیزات مورد استفاده مردم در محیط پیرامون آنها اشاره دارد.

تکنولوژی غیر مادی:

به عقاید و چارچوبهایی که در فرآیند اجتماعی قرار می گیرند اشاره می کند.

بر این اساس می توان جنبه دیگری از تکنولوژی را به لحاظ مقیاس در نظر گرفت: اینکه تکنولوژی کوچک شامل اجزاء و کارکردهای محدود است و تکنولوژی بزرگ مقیاس محدوده بزرگتری را شامل می شود (کوچک: ابزار و ماشین های مورد استفاده. بزرگ: عقاید و باورهای مردم). بنابراین تکنولوژی مادی و غیر مادی را می توان به ماکروتکنولوژی (بزرگ) و میکروتکنولوژی (کوچک) تقسیم نمود.

ماکروتکنولوژی معمولاً شامل برنامه ریزی و اجرا در سطح وسیع بر روی مسائلی است که با اغلب مردم ارتباط دارند همانند صنایع بزرگ، طرحها و پروژه های ملی، دموکراسی.

میکروتکنولوژی معمولاً شامل ابزار و وسایلی است که به لحاظ تجاری میان مردم توزیع شده است.

تفاوتی که میان میکروتکنولوژی و ماکروتکنولوژی وجود دارد این است که فرد در محدوده ماکروتکنولوژی انتخاب محدود است و فرد در محدوده مشخصی باید دست به انتخاب بزند اما در میکروتکنولوژی محدودیت آن چنانی وجود ندارد و می تواند دست به انتخابهای متفاوت و مطلوبتر بزند.

کارکردهای تکنولوژی:

کارکردهای تکنولوژی به معنای مشاهده نتیجه عملکرد مثبت تکنولوژی گفته می شود و کژکارکرد هم مشاهده نتیجه منفی کارکرد تکنولوژی است.

رسانه ها به عنوان تولید کننده محصولات فرهنگی (کالاهای فرهنگی) که می توانند نقش مستقیم یا غیر مستقیم در مخاطبین خود در غالب فرهنگ سازی، آموزش، اطلاع رسانی و ارتقاء دانش و آگاهی و همچنین تغییر نگرش ایجاد نمایند. این رسانه ها ممکن است به صورت رسانه های دیداری (تلویزیون، ماهواره، سینما)، رسانه های شنیداری (رادیو) و رسانه های مکتوب (نشریات) تولید کننده و انتقال دهنده مجموعه این اطلاعات به جامعه مخاطب خود باشند.

فرهنگ از نظر ویلیامز انگلیسی:

فرهنگ به عنوان یک نوع رفتار بشر که دربرگیرنده اشیاء مادی است و این اشیاء مادی جزء لابنفک فرهنگ است.

مفهوم عمومی فرهنگ:

الف) در حالت عمومی به ارتقاء کیفیت سطح جامعه کمک می کند.

ب) به رشد فکری جامعه کمک می کند.

ج) ابزار فکری جامعه است.

رابطه فرهنگ و تکنولوژی:

بین این دو یک رابطه متقابل و منطقی وجود دارد. فرهنگ در سطح استفاده از تکنولوژی تأثیر دارد.

فرهنگ:

به معنای رفتار خاص نوع بشر است و دربرگیرنده اشیاء مادی است که جزء لاینفک رفتار و فرهنگ محسوب می گردند. بویژه اینکه فرهنگ شامل آداب، رسوم، زبان، عقاید، باورها، سنتهها، تکنیکهای ابزاری، کارهای هنری می باشد. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که فرهنگ از ریشه های معنا شناختی برخوردار است که اینئ تعریف دربرگیرنده دو کلمه فرهنگ و تمدن است که فرهنگ از ریشه culture که دلالت به خاک soil دارد و همچنین از کلمه تمدن civis گرفته شده است. بر اساس نقطه نظرات ریموند ویلیامز انگلیسی در کتاب فرهنگ و جامعه اشاره به این بحث دارد که فرهنگ مفهوم عامی است که مشتمل است بر حالتی عمومی یا عادتی ذهنی که ارتباط نزدیکی با ایده و کمال دارد و به رشد فکری جامعه به عنوان یک کل و همچنین پیکره کلی هنرها و تمامی روشهای فکری، مادی و معنوی را دربر می گیرد اشاره می نماید.

رابطه فرهنگ و تکنولوژی:

فرهنگ دارای ویژگی های تکنولوژیکی، جامعه شناختی و ایدئولوژیک جامعه استکه با تعیین مرز بین پدیده های مفید و مضر و بی طرف در محیط پیرامون انسان که او را قادر به کنترل محیط برای تحول به سمت امنیت و بقا هدایت می نماید. بنابراین فرهنگ برای انسان به مانند یک محیط ثانویه است که به دست انسانهای دیگر ساخته می شود. بر این اساس رابطه بین فرهنگ و تکنولوژی اینگونه است که فرهنگ جامعه تعیین کننده ماهیت تکنولوژی و توسعه آن و تحول فرهنگی تکنولوژی را شامل می شود. بر این اساس تکنولوژی سرمایه ای فرهنگی است که به مراتب مختلفی در جوامع وجود دارد. در برخی جوامع که خرده فرهنگهای تخصصی و علمگرا بوجود آمده ممکن است بین علم و تکنولوژی از نظر عوام هیچگونه فرقی وجود نداشته باشد اما تکنولوژی نقش فزاینده ای در زندگی مردم ایفا نموده و موجب بوجود آمدن نگرشهای خاصی در جامعه گردیده است و به این نکته هم باید اشاره نمود که بین این دو یک رابطه متقابل، معقول و منطقی وجود دارد که هر دو مکمل یکدیگر می باشند و در جهت رشد و ارتقاء و توسعه فرهنگی یک جامعه تلاش می نمایند.

تکنولوژیهای مناسب:

به تکنولوژیهایی گفته می شود که قابل فهم باشد، مقرون به صرفه باشد، در دسترس همگان باشد، باعث ارتقاء سطح فکری و علمی جامعه گردد و رضایت عامه جامعه را فراهم نمید و با شرایط محیط از لحاظ فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سازگار باشد و بتواند بنیانهای فکری، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را تقویت نماید و در تعامل با این بنیانها موجب ارتقاء خودش هم گردد و در نهایت موجب آسایش و امنیت جامعه گردد.

تکنولوژیهای مناسب زمانی می تواند مفید و موثر واقع شود که کم هزینه و یا بدون هزینه باشد. همچنین اشکال آن را می توان اینگونه بیان نمود که تکنولوژیهای کم هزینه، تکنولوژیهای مقیاس کوچک، تکنولوژیهای متوسط و بدون هزینه که این تکنولوژیهای مناسب در سطوح مختلفی کاربرد دارند از جمله در سه سطح قرار می گیرد:

۱) سطح ساده: بیشتر در مناطق روستایی، کشورهای فقیر نشین و در حال توسعه رواج دارد که مردمان آن مناطق با استفاده از ابزارهای ابتدایی و پیش پا افتاده برای ارتقاء سطح جامعه استفاده می کنند.

۲) سطح متوسط: به آنگونه از ابزار و تکنولوژیهایی که فراتر از حد ابتدایی قرار گرفته و به گونه ای که اکثر مردم بتوانند از آنها استفاده نمایند گفته می شود.

۳) سطح پیشرفته: استفاده از فناوریهای نوین و تکنولوژیهای بسیار پیشرفته و برتر که در اختیار همگان هم ممکن است قرار نگیرد اما کاربرد آن در جامعه منجر به تحول و توسعه فرهنگی می شود.

ماهیت تکنولوژی:

تکنولوژی علاوه بر اینکه دارای ماهیت فرهنگی و اقتصادی که منجر به تولید محصولات فرهنگی و ارتقاء سطح دانش جامعه می شود و فعالیت های اقتصادی اعم از درآمد و اشتغال و رونق اقتصادی را دربر می گیرد به ماهیت سیاسی آن نیز باید توجه نمود که دولتها و ساختار تشکیلاتی یک دولت در بسط و گسترش آن و یا اعمال محدودیتها و موانع تاثیرگذار باشد.

تکنولوژیهای مناسب:

الف) گسترش تکنولوژیهای مناسب در کشورهای در حال توسعه رشد و آگاهی نسبت به تاثیر مخرب نکند تکنولوژیهای بزرگ بویژه محیط زیست، عدم دسترسی به تکنولوژیهای بزرگ توانایی و پاسخگویی به نیازها و حل مشکلات و معضلات این جوامع.

ب) نیاز کشورهای در حال توسعه به تکنولوژی مناسب: اشتغال زایی، تولید کالاها و تکنولوژی محلی.

ج) روش های شناخت تکنولوژیهای مناسب.

تکنولوژی و ارزشهای فرهنگی: اهمیت سرمایه ای، ارزشهای جامعه، همبستگی درونی و طبیعی بین فرهنگ و تکنولوژی.

تکنولوژی مدرن: علمی، نظام مند، همسان کننده.

انتقال تکنولوژی: توسعه علمی، رشد فرهنگی، کاربرد تکنولوژی به دنبال ارزشهای فرهنگی.

تکنولوژیهای مناسب:

در خصوص چگونگی و استفاده از تکنولوژیهای مناسب و نحوه کاربرد و گسترش آنها در کشورهای در حال توسعه باید این نکته را مدنظر قرار داد که تکنولوژی مناسب باید با بنیان های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی جامعه ای که از آن استفاده می نماید سازگار بوده و ماهیت تکنولوژی مناسب اینگونه می باشد که فایده یا ارزش تکنولوژی آمیخته با قلمرو اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی سرزمینی است که از آن استفاده می نماید. بر این اساس می توان اینگونه بیان نمود که مهمترین دلایل گسترش تکنولوژیهای مناسب، متوسط یا کم هزینه در کشورهای در حال توسعه را اینگونه ذکر نمود:

۱) رشد و آکاهی در بیشتر کشورهای پیشرفته نسبت به اثرات صنعتی تکنولوژیهای بزرگ بویژه تاثیر مخرب آن بر محیط زیست.

۲) عدم دسترسی مردمان کشورهای در حال توسعه به تکنولوژیهای مقیاس وسیع.

۳) توانایی و پاسخگویی تکنولوژیهای مناسب برای حل مشکلات و معضلات کشورهای در حال توسعه.

همچنین می توان اشاره نمود که گسترش تکنولوژیهای مناسب در کشورهای در حال توسعه ریشه در شکست توسعه اقتصادی یا شکست استراتژی های رشد در زمینه مهیا کردن اشتغال و حل مشکلات کشورهای فقیر دارد. از جمله می توان به رشد محصولات صنعتی در مناطقی که هیچگونه همخوانی با بحث صنعت را نداشته اشاره نمود.

تکنولوژیهای مناسب:

مهمترین دلایلی که کشورهای در حال توسعه به تکنولوژیهای مناسب روی می آورند را می توان اینگونه دسته بندی کرد:

۱) کشورهای در حال توسعه برای اینکه بتوانند برخی از مشکلات و مسائل داخلی خود را حل نمایند و پاسخگویی معضلات بوجود آمده باشند از جمله بحث اشتغال زایی، تولید کالا برای بازارهای محلی، جانشین نمودن، جایگزین نمودن کالاهایمحلی که از لحاظ کیفیت و هزینه قابل رقابت با کالاهیا وارداتی بوده و نیز استفاده از منابع محلی، مواد اولیه و دارایی و ایجاد تغییرات و خدمات اجتماعی شامل بهداشت، آموزش و پرورش، مسکن، آب آشامیدنی، راه و ... با بهره گرفتن از تکنولوژیهای ممناسب در رفع موارد ذکر شده بوده و در جهت رفاه و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای مردم سرزمین خویش تلاش می نماید.

۲) یکی از موارد دیگر توسعه تکنولوژیهای مناسب این است که با فرهنگ و سنت های اجتماعی آنها سازگاری داشته و موجب گسیختگی اجتماعی نشود که آنها را به یک توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناسب هدایت نماید.

اما:

روش های دستیابی به توسعه تکنولوژیهای مناسب:

۱) شناخت تکنولوژیهای موجود در کشورهای توسعه یافته برای انتخاب تکنولوژیهای مفید از تکنولوژیهای غیر مفید.

۲) بهبود کیفیت و عملکرد منابع انسانی در کشورهای در حال توسعه و تکنولوژیهایی که در ریشه کن کردن فقر و محرومیت در داشتن تکنولوژی موثر می باشد و این روش زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که مبتنی بر دانش بومی باشد.

۳) مرور کردن تکنولوژیهای استفاده شده.

۴) سازگار کردن تکنولوژیهای وارداتی با نیازها، مواد و منابع آن منطقه.

۵) جستجو و توسعه تکنولوژیهای مناسب و دستیابی به آنها برای حل مشکلات اساسی بشر.

این ۵ مورد زمانی می توانند موثر واقع شوند که از یک کنش اجتماعی آگاهانه برخوردار بوده و معیارهای اصلی برای رسیدن به آنها با توجه به سرمایه، مهارت و منابع طبیعی باشد.

تکنولوژی و ارزشهای فرهنگی:

فرهنگ مردمان یک سرزمین گویاترین جلوه از نگاه آن مردمان به محیط پرامون خود و نحوه سازگاری با آن و چگونگی حفظ پیوند آنها با محیط است که تکنولوژی به صورت انباشته فنون، تجارب و علوم کاربردی است که انسانها بوسیله آن بر محیط شا تسلط یافته و مسائلی را که در نتیجه تعامل و ارتباط آنها با محیط روبروز می شوند حل می نماید و می توان آنرا یکی از مهمترین ویژگی های فرهنگی، بنیادی انسان برشمرد.

 بر این اساس می توان به 3 ویژگی مهم میان تکنولوژی و ارزشهای فرهنگی اشاره نمود:

۱) تکیه بر اهمیت سرمایه ای تکنولوژی که نه تنها در زندگی روزمره بلکه در تاریخ تحول جوامع تاصیرگذار است که از نشانه های آن می توان به پیشرفت های تکنولوژیک که تاثیرات متقابل و وسیعی را در بخش های گوناگون فرهنگ ایجاد می نماید اشاره داشت. بنابرای نمی توان تکنولوژی را بی طرفی فرهنگی دانست. در حقیقت تکنولوژی در شکل گیری ارزشهای فرهنگی و اجتماعی جامعه شرکت می کند و ارزشهای آن جامعه و استعدادهای خلاق آن و ماهیت ویژه محیط فرهنگی و اجتماعی را که در آن خلق شده است نمایان می سازد و این امر سبب می گردد که اثرات موفقیت آمیز تکنولوژی در محیطی که شرایط فرهنگی و اجتماعی آن متفاوت باشد سخت و دشوار می باشد و انتقال تکنولوژی و تاثیر آن در صورتی موفقیت آمیز است که بتواند با ارزشهای فرهنگی و ساخت اجتماعی محیط جدید سازگاری داشته باشد.

۲) همبستگی درونی و طبیعی بین تکنولوژی و فرهنگ باید بگونه ای باشد که یک رابطه اصیل بین آنها ایجاد نماید و دلیل حضور تکنولوژی اسن است که نیازهای ضروری انسان را برآورده نموده و او را قادر می سازد تا در هماهنگی با محیط دچار مشکل نشود. در یک جمله می توان خلاصه کرد: ابزار تکنولوژی یک فصل مشترک بین انسان و طبیعت می باشد و تکوین تکنولوژیهای جدید با نیازهای جامعه از یک اهمیت نسبی برای بکارگیری راه حلهای نوین برای حل این مشکلات با تکیه بر ظرفیت های خلاقانه، تجربیات و بکارگیری علم و دانش برخوردار است.

تکنولوژیهای مدرن:

که جایگزین تکنولوژیهای سنتی که مبتنی بر عمل و در نظر داشتن علت و معلول های گوناگون استوار بود اما تکنولوژیهای مدرن مبتنی بر انباشت دانش علم و بکارگیری روش ها و راه حل های جدید و آگاهانه استوار گردید که با پیشرفت علم و انقلاب صنعتی شتاب بیشتری گرفته و نظام مندتر و کنترل پذیرتر گشت و رابطه بین این دو (علم وتکنولوژی) عمیق تر شد به گونه ای که در تکنولوژی سنتی نظریه های در پی ابداعات حرکت می کردند اما در تکنولوژیهای علمی دستارودهای آن تکنولوژی قابل پیش بینی و سرعت و شتاب بیشتری پیدا کرد.

رویکرد دوم آن رویکردی نظام مند برای حل مشکلاتی که تولید با آن مواجه می شد. ارتباط تنگاتنگ با صنعت بر ماهیت و توسعه آن تاثیر گذاشت و شکاف میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در چگونگی استفاده از فناوریهای جدید و بکارگیری مهارت هایی است که متقابلاً بر تولید اثر گذارند. بنابراین یک ارتباط پیوسته درونی میان مصرف، تقاضا و تولید وجود دارد و نحوه انتخاب و سالایق مختلف در آن نقش دارد و نهایتاً اینکه تکنولوژیهای مدرن دارای تاثیری همسان کننده بوده و با اشاعه تکنولوژیهای یکسان واکنش های نهادی و ساختاری را بر می انگیزد.

انتقال تکنولوژی:

زمانی می تواند مفید و موثر واقع شود که مبنی بر توسعه علمی و فناوریهای جدید را در آن جامعه سبب گردد و به رشد و ارتقاء فرهنگی جامعه و آگاهی از چگونگی کاربرد تکنولوژی که سازگاری با شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی آن جامعه را به دنبال داشته باشد.