اعتیاد

مقدمه:

رویکرد نوین و بین‌المللی ارتقای سلامت برخاسته از نیاز تاریخی به تغییرات بنیادی در راهکارهای دستیابی به سلامتی کامل بوده و به منظور تأمین، حفظ و ارتقای سلامت بوجود آمده است.

در زمانهای گذشته دغدغه اصلی متولیان سلامتی مردم، بیماریهای عفونی بود و آنها با تنها راهکار مؤثری که به ذهنشان خطور می‌کرد یعنی تقویت مقاومت مردم از طریق واکسیناسیون سعی در حل مشکلات بهداشتی و سلامتی مردم را داشتند. لیکن در دوره‌های بعدی مشکلات و دغدغه دیگری مطرح گردید که ناشی از شرایطی بود که مردم بر اثر ورود به دوره صنعتی با آنها مواجه ‌شدند. تحولات فرهنگی، جمعیت شناختی، سیاسی و ریشه شناسی بیماریها و مشکلاتی نظیر بیماریهای روانی،‌ انواع سرطانها، حوادث و سوانح، بیماریهای قلبی- عروقی و استعمال دخانیات دیگر مربوط به ویروسها و باکتریها نبوده و با تقویت مقاومت افراد و تجویز دارو قابل پیشگیری و درمان نبوده و نیاز به راهکارهای جدید احساس می‌شد. درواقع جنبش نوین ارتقای سلامت در پاسخ به این نیاز مطرح شده است. براساس رویکرد ارتقای سلامت، مردم می‌بایست به نوعی توانمند شوند که بتوانند مسوولیت سلامتی خود را بپذیرند و شیوه زندگی سالمی را اتخاذ نمایند. به عبارت دیگر، توانمند سازی افراد و گروهها جهت اتخاذ شیوه زندگی سالم راه رسیدن به سلامت و ارتقای آن است.

برخی از رفتارها که تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم عمیقی بر سلامت فرد و جامعه می گذارند و عواقب منفی در بردارند " رفتارهای پر خطر " می نامند . در صورت ثبات این رفتارها در شخصیت فرد ، سبک زندگی او ناسالم نامیده می شوند. رفتارهای پر خطر سنین نوجوانی و جوانی عمدتا شامل استعمال دخانیات ، اعتیاد و سوء مصرف مواد ، رفتارهای مرتبط با صدمات و جراحات ( مثل خشونت ) ، رفتارهای جنسی ناسالم ، الگوهای ناسالم تغذیه و الگوی تحرک کم بدنی می باشند. شناخت این الگوهای رفتاری غلط و اجتناب از بروز این رفتارها و یا تداوم این رفتارها در نوجوانان و جوانان منجر به فراهم شدن زندگی سالم و کسب سلامتی و توانمندی این گروه خواهد شد .

اعتیاد و سوء مصرف مواد:

" اعتیاد " یعنی وابستگی به مواد؛ این مواد شامل همه ترکیباتی است که باعث تغییر کار کرد مغز به صورت هیجان ، افسردگی ، رفتار نابهنجار و عصبانیت یا اختلال یا اختلال در قضاوت و شعور بشود.

" وابستگی" یعنی تمایل شدید فرد به ادامه مصرف یک ماده ؛ وابستگی باعث بروز برخی رفتارها و حالت های غیر عادی زیر در فرد می شود :

· فرد وابسته برای رسیدن به حالت نشئه مجبور است ، به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.( تحمل)

· فرد وابسته، در صورت عدم مصرف ماده، به عوارض ناراحت کننده ای دچار می شود که به آن " خماری " می گویند . ( ترک)

· به تدریج نسبت به آداب و مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی خود بی تفاوت می شود.

· فرد وابسته گاهی به ترک ماده تمایل پیدا می کند ، اما نمی تواند آنرا ترک کند.

" سوء مصرف مواد " بدینمعنا است که اگر چه فرد نسبت به مواد اعتیاد ندارد ، ولی آن را مصرف می کند یعنی :

· استفاده از ماده ای که مصرف آن غیر قانونی است.

· استفاده از ماده ای که مصرف آن باعث بروز تغییرات روحی در فرد می شود.

· استفاده از ماده ای که به خود فرد یا دیگران ضرر می رساند. ( مثال : مصرف تریاک در کشور ما غیر قانونی است ، پس حتی یکبار کشیدن آن سوء مصرف است . مصرف حشیش باعث به هم خوردن شعور فرد می شود، پس کشیدن سوء مصرف است. مصرف مشروبات الکلی ، گاهی باعث بروز عصبانیت و پرخاشگری می شود، پس نوشیدن آن سوء مصرف است. )

عوامل موثر در شروع مصرف مواد

به دنبال شرایط زمینه ساز ، عواملی وجود دارند که در شروع مصرف مواد تاثیر دارند و لازم است فرد آمادگی لازم برای مقابله با چنین شرایطی را داشته باشد . این آمادگی ها شامل توانایی در " نه" گفتن، مهارت مقابله با استرس ، اطلاع از عوارض مصرف مواد و شرکت در فعالیت های اجتماعی سالم می باشد. اگر فردی چنین آمادگی هایی را نداشته باشد ، ممکن است در برخورد با این عوامل با یک اقدام نسنجیده که ناشی از ناپختگی وی می باشد دچار مشکلات بزرگی شود.

فشار گروه هم سن و سال ( دوستان) : یکی از مهمترین عوامل در شروع مصرف می باشد. افراد مصرف کننده برای اینکه رفتار خود را تاکید کنند، سعی می کنند دوستان خود را وادار به همراهی نمایند. فرد برای اینکه از جمع دوستان طرد نشود ( یک ترس ناخودآگاه ) و نیاز تعلق به جمع را ارضاء نماید ، نمی تواند در مقابل اصرار دوستان مقاومت نماید. فرد باید برای رد چنین پیشنهاد هایی همیشه آماده باشد.

ارضای کنجکاوی : گروهی از افراد ممکن است درباره دانستن مطالبی راجع به مواد کنجکاو باشند و همین علت در شروع مصرف مواد نقش داشته باشد. بهترین راه برای دانستن مطالب در خصوص این مواد مطالعه کتاب ، پایگاه های اطلاع رسانی الکترونیک ( اینترنت) و مراجعه به سازمان های مرتبط ، مثل سازمان بهزیستی می باشد.

نا آگاهی از خطرات ناشی از مصرف : بعضی افراد آگاهی لازم را ندارند و درک آنها از احتمال خطرات ناشی از مصرف کمتر از واقعیت است . بنابراین امکان مبادرت به مصرف مواد در آنها افزایش می یابد.

مقابله با استرس ، احساس بزرگی ، احساس تعلق و ریسک کردن : این عوامل به تنهایی یا در یک همبستگی با یکدیگر ممکن است فرد را در معرض خطر مصرف قرار دهند.

در نهایت ، فردی که برای فرار از مشکلات راه غلط را انتخاب می کند، فکر می کند با مصرف مواد فرد بزرگی می شود ؛ از طرد شدن توسط گروه دوستان هراس دارد و نمی تواند خطرات چنین ریسکی را برآورد کند؛ ممکن است به سمت مصرف مواد سوق داده شود.

عوامل موثر در ادامه مصرف

حال موقعی است که فردی ، مصرف را امتحان کرده است . اکنون گاه گاهی و به طور نامنظم مصرف کننده مواد است . او به غلط معتقد است که اراده وی مانع ا اعتیاد وی می شود ( همانطور که در ابتدا گفتیم ، هیچکس قصد معتاد شدن ندارد) . او قبلا به علت عدم رشد مناسب عواطف و عدم رشد شخصیت به این دام افتاده است، اکنون با مصرف مواد تکامل شخصیت وی بیشتر به عقب می افتد و در نتیجه به انکار و دروغ گویی می پردازد. بعضی افراد و عوامل محیطی که فرد را احاطه کرده اند ، ممکن است با عدم واکنش یا حتی همراهی با او باعث شوند که رفتارهای مصرف مواد و اعتیاد وی بیشتر تقویت شود.

عوامل موثر در باقی ماندن

به تدریج ، فرد به مصرف مواد وابسته می گردد. عواطف ، علایق ، تجارب و نگرش های فرد به علت مصرف مواد تغییر می کند. در ارتباط خود با دیگران دچار مشکل می شود و نمی تواند علت این مشکلات و مشکلات دیگر ایجاد شده به علت مصرف مواد را ببیند. کماکان اعتیاد خود را انکار می کند و حتی به صورت هذیانی ( باور غیر ممکن ) معتقد است که توانایی کنترل مصرف خود را دارد. به دنبال آن دوستان خود را از دست می دهد و با خانواده اش مشکلات زیادی می گردد؛ در کار تحصیل ناموفق می شود و احساس تنهایی و انزوا کرده و فشار عاطفی شدیدی را تحمل می کند . در یک چرخه معیوب ، مجددا برای حفظ دوستان جدید ( دوستان مصرف کننده مواد ) و فرار از مشکلات ایجاد شده ، بیشتر در دام گرفتار شده و اصرار به باقی ماندن در این حالت را دارد.

نهایت کار ( نتایج گرفتاری در چرخه معیوب مصرف مواد)

فرد در دام اعتیاد گرفتار شده و از خانواده و دوستان قدیمی طرد شده است . در کار و تحصیل ناموفق بوده و هزینه های زیادی را برای مصرف مواد صرف می کند. مصرف مواد باعث ایجاد بیماری در وی می گردد و شاید نیاز به بستری در بیمارستان نیز پیدا کند . به علت مشکلات ناشی از مصرف مواد و هزینه های آن ، دچار مشکلات قانونی می گردد و حتی زندان هم دور از انتظار نیست . پیامد نهایی گرفتاری در چنین مسیری می تواند حتی به مرگ نیز بیانجامد.

عوامل محافظت کننده در مقابل اعتیاد

عوامل فردی: صفات مثبت شخصیتی ، داشتن مهارت ، باورها و ارزش ها ، موفقیت ها

عوامل شخصیتی: داشتن اعتماد به نفس بالا و مهارتهای اجتماعی ، علاوه بر کاهش استرس های محیطی ناشی از ارتباط با دیگران باعث توانایی مقاومت در مقابل خواسته های خلاف دیگران و اصرار دوستان برای مصرف می شود. همچنین مهارتهای انطباقی موجب می شود که فرد هنگام برخورد با استرس برای حل مشکلات و تطابق با آن شیوه های مناسبی استفاده نماید.

باورها و ارزش ها: اعتقادات و باورهای راسخ دینی و مذهبی ، فرد را در مقابل مصرف مواد محافظت می کند . نگرش منفی به مواد ، شامل باور به اعتیاد آور بودن و اثرات تخریبی مواد ، احتمال مصرف آن را کاهش می دهد.

موفقیت ها : موفقیت های تحصیلی ، شغلی و اجتماعی با افزایش اعتماد به نفس ، ایجاد ثبات و هدفمندی در مسیر زندگی و کسب حمایت های لازم ، فرد را از خطر مواد مخدر حفاظت می نماید.

× عوامل محیطی و اجتماعی : خانواده سالم و همبسته ، حمایت کافی اطرافیان ، ضد ارزش بودن مصرف مواد ، دسترسی به خدمات حمایتی – مشاوره ای و درمانی ، عدم دسترسی به مواد

داشتن خانواده سالم و همبسته : پیوند و تعامل مثبت بین فرد و والدین از سنین کودکی موجب ارضای نیازهای عاطفی – روانی کودک می شود. این افراد با تجربه روابط منطقی و قابل پیش بینی ، کمتر دچار انحرافات شخصیتی می شوند و مهارتهای گوناگونی را که لازمه برقراری روابط سالم بین فردی و اجتماعی است می آموزند و با داشتن حس تعلق و وابستگی ، کمتر احساس تنهایی و انزوا نموده به دامن اعتیاد کشیده نمی شوند.

هشیاری و حمایت خانواده ، مدرسه و اطرافیان : هشیاری و آگاهیوالدین از خطر مصرف مواد مخدر و احتمال اعتیاد فرزندان ، کنترل و مراقبت کافی و تامین حمایت و راهنمایی لازم از طرف خانواده ، مدرسه ، اطرافیان و دوستان سالم و صمیمی ، به هنگام نیاز ، احتمال مصرف مواد و یا سوء مصرف و اعتیاد را کاهش می دهد.

ضد ارزش بودن مصرف مواد : در محیط ها و جوامعی که به وضوح هرگونه مصرف مواد نهی می شود و اعتبار موقعیت فردی ، خانوادگی ، شغلی و اجتماعی افراد مصرف کننده تنزل می یابد ، نگرش منفی افراد به مواد به کاهش شیوع اعتیاد می انجامد.

دسترسی به خدمات : دسترسی به خدمات حمایتی ( هنگام بروز مشکلاتی مانند بی سرپرستی و از دست دادن شغل ) ، خدمات مشاوره ای ( هنگام بروز مشکلات عاطفی یا اتخاذ تصمیمات مهم ) و خدمات درمانی ( برای بیمارانی که تمایل به ترک اعتیاد دارند ) موجب می شود تا عوامل مخاطره آمیزی که فرد ممکن است در طی زندگی با آنها روبرو شود ، تشدید نشوند.

عدم دسترسی به مواد: هر قدر مواد در محیط زندگی فرد نایاب تر و یا گرا نتر باشد احتمال مواجه و مصرف کاهش می یابد.

عوارض مصرف طولانی مدت مواد بر سلامت فرد ، خانواده و جامعه

مصرف طولانی مدت مواد موجب اختلال در بهداشت و سلامت جسمی و روانی فرد می شود که با بروز بسیاری از بیماریهای مزمن و خطرناک همراه است. به علاوه از آنجا که اعتیاد بیشتر به هنگام ایجاد و ساخت خانواده و در ارزشمند ترین سال های زندگی ، از نظر میزان کارآیی ، رخ می دهد ، مشکلات رفتاری ناشی از اعتیاد بیشترین تاثیر را بر زندگی خانوادگی و شغلی فرد می گذارد. مواد مخدر تنها بر مصرف کننده آسیب نمی رساند بلکه به هر کس که با آن در تماس باشد آسیب می رساند ؛ و زمانی که تعداد معتادان فراتر از حد قابل جبران باشد ، جامعه صدمه می بیند . اعتیاد خسارات و هزینه های بسیاری را به جامعه تحمیل می کند . بنابراین عوارض ناشی از اعتیاد شامل عوارض فردی ، خانوادگی ، شغلی ، اجتماعی و اقتصادی می باشد.

1) عوارض اعتیاد بر سلامت جسمی و روانی فرد

کاهش وزن ، سوء تغذیه ، اختلالات گوارشی متعدد، آسیب های عضلانی ، اختلالات کبدی و کلیوی ، عفونت های خطرناک ( ایدز ، هپاتیت ، کزاز )، بیماریهای مزمن تنفسی ، اختلالات قلبی – عروقی ، سکته های قلبی و مغزی ، آتروفی مغزی، ناتوانی جنسی و عقیمی ، اختلال خواب ، افسردگی ، اختلالات روانی شدید و پایدار .

 

 

2) عوارض خانوادگی

خشونت در خانواده شامل کودک آزاری و همسر آزاری ، غفلت از فرزندان ، مشکلات تحصیلی ، اختلالات روانی و خود کشی فرزندان ، نابسامانی و آشفتگی خانواده ، محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده ، افت سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده ، بی کفایتی در سرپرستی خانواده ، طلاق

3) عوارض شغلی

افت اعتبار فردی و موقعیت شغلی، سوانح و حوادث حین کار ، غیبت از کار ، کاهش کارایی ، اخراج و بیکاری.

4) عوارض اقتصادی

خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش نیروی مصرف کننده جامعه ، هزینه های تحمیل شده به نیروهای انتظامی و جمع آوری امکانات لازم برای مبارزه با جرایم مستقیم و غیر مستقیم ناشی از مواد مخدر ، صرف وقت دادگاه ها و نیروهای قضایی، هزینه نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادان در زندان ها ، هزینه مراکز بازپروری و درمانگاه های ترک اعتیاد، هزینه ها و خسارات ناشی از مراقبت های بهداشتی ثانویه شامل بیمارستانها و درمانگاهها

5) عوارض اجتماعی

ضعف پای بندی به اصول اخلاقی و مذهبی ، انواع جرایم مثل سرقت ، فحشا، خشونت ، تجاوز و قتل، افزایش مشاغل کاذب و بیکاری ، بی خانمی و فقر

مهارت های ترک اعتیاد

چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنیم

انسان ها همواره نیازمند ارتباط با دیگران می باشند. انسان موجودی اجتماعی است و از دیر باز به دنبال برقراری ارتباط بوده است . ابتدا با دود ، سپس با زبان تصویر و در ادامه زبان ( کلام ) به وجود آمده است . عصر حاضر عصر ارتباطات نام گرفته است که نشان دهنده ، اهمیت روز افزون ارتباط است . ما روزانه 75 درصد اوقات خود را در ارتباط و تماس با دیگران می گذرانیم و به همین دلیل کیفیت زندگی ما وابسته به کیفیت روابط ما با دیگران است.

روابط سالم و صمیمی با انسان های دیگران باعث ایجاد آرامش ، آسایش خیال و اعتماد می گردد. زندگی هر شخصی خواه ناخواه دچار مشکلات می گردد و دوره هایی سخت را برای او پیش می آورد . می توان به هنگام مواجهه با شرایط سخت با داشتن دوستان صمیمی ، خانواده ای گرم و آشنایان دلسوز از بار مشکلات کاست و راه حل هایی برای مشکلات پیدا نمود . پیوندها ، روابط و معاشرت های اجتماعی مانند سپری در برابر ناملایمات از انسان دفاع می کند و او را در برابر گرفتار شدن به اعتیاد حمایت می کند . برای اینکه بتوان از این مواهب بهره مند شد بایستی مهارت هایی را کسب نمود ؛ البته باید توجه داشت مهارت های ارتباطی بر اساس آداب و رسوم و فرهنگ هر جامعه باید در نظر گرفته شود. برای فراگیری این مهارتها تمرین عملی بسیار حائز اهمیت است ؛ این مهارت را بهتر است نوجوانان و جوانان فرا گیرند و آنها را برای بکار بستن تمرین کنند:

کمک به دیگران برای ترک اعتیاد

توصیه های مفید

اگر یکی از دوستان یا اقوام ما مبادرت به مصرف مواد می کند ، وظیفه ماست که دوست خوبی باشیم و به او کمک کنیم و وی را به مراکز با تجربه در این موضوع ، راهنمایی کنیم.

خطرات و عواقب مصرف مواد را برای او شرح دهیم.یکی از علل درگیری در اعتیاد و ادامه آن، عدم آگاهی است . ممکن است فرد علاوه بر اینکه از خطرات جسمی و روانی مصرف مواد اطلاع ندارد ، از اثرات آن بر سایر افراد خانواده ( برای مثال برادر کوچکتر یا خواهری که در انتظار ازدواج است ) بی خبر باشد.

برای فرد توضیح دهید که با ترک اعتیاد ، عوارض جسمی ( علایم ترک) به زودی برطرف می گردد. وی سلامتی و توانایی بدنی خود را باز خواهد یافت و در ادامه درمان شخصیت وی نیز سلامت خود را به دست خواهد آورد.

به او توضیح دهید که به او کمک خواهد شد که با تحمل کمترین مشکلات ، اعتیاد خود را کنار بگذارد . افراد آموزش دیده ، داروها و روش های جدید که به کار گرفته می شوند به وی کمک می کنند تا بتواند درد و بی قراری ناشی از ترک را کاهش دهد . ( روش های مختلف و مراکز معتبر برای ترک در ادامه معرفی می شوند ) .

دوست تان را مطمئن کنید که با تصمیم قطعی ، می تواند موفق شود. برای او توضیح دهید افراد زیادی هستند که در این راه موفق بوده اند.

به او یادآوری کنید که هر چه زودتر اقدام کند . هر چه فرد دیرتر اقدام کند ، عده بیشتری از اعتیاد وی باخبر می شوند و موقعیت وی را نزد اطرافیان خراب می کند.

از او بخواهید که از خانواده و نزدیکان کمک بگیرد و مشکل خود را با آنها در میان بگذارد. روابط خود را با خانواده تقویت نماید و رابطه اش را با دوستان مصرف کننده اش قطع نماید .

توجه فرد را به این موضوع جلب کنید که با ترک اعتیاد ، دوستان جدیدی پیدا می کند. رابطه اش با خانواده و اطرافیان بهبود می یابد و در جمع آنها پذیرفته می شود.

فرد را به کوشش برای ترک تشویق کنید تا حتی در صورت عدم موفقیت قبلی ، باز هم تلاش کند. به او گوشزد کنید که بسیاری از افراد پس از چند مرتبه موفق شده اند.

او را به یکی از مراکز معتبر درمان اعتیاد معرفی کنید. از او بخواهید هرچه سریعتر برای درمان اقدام کند. در حال حاضر درمانگاه ها بیمارستان ها و مراکز مختلفی برای ترک اعتیاد مجوز گرفته و در این زمینه فعالیت دارند.

محل های مراجعه برای درمان

در این قسمت بعضی از مکان هایی که فرد مبتلا می تواند برای درمان مراجعه نماید، معرفی می گردد.

× واحدهای درمان سرپایی معتادان خود معرف سازمان بهزیستی در مراکز استان ها

× درمانگاه های سرپایی اعتیاد معاونت های درمان دانشگاه های علوم پزشکی کشور

× درمانگاه های درمان نگهدارنده

× گروه های خود یاری معتادان مثل گروه معتادان گمنام

× درمانگاه های مشاوره بیماری های رفتاری ( درمانگاه های مثلثی ) معاونت بهداشتی دانشگاه های علوم پزشکی

خشونت:

خشم یکی از هیجان های پیچیده انسان و واکنشی متداول نسبت به نا کامی و بد رفتاری است . به هر نوع عمل فیزیکی، با سلاح یا بدون آن بر ضد خود شخص ، شخصی دیگر ، حیوان یا شیء بی جان ، چه این عمل انجام شود یا تنها قصد انجام آن وجود داشته باشد و چه این عمل باعث صدمه شود و چه نشود ، یک عمل خشونت آمیز است .

از یک طرف خشم پاسخ طبیعی انسان است و از طرف دیگر می تواند روابط بین فردی را مختل کند و ما را از رسیدن به اهداف باز دارد. در حقیقت خشم هیجان شایعی است که بیشتر نسبت به دوستان و نزدیکانی که نتوانسته اند انتظارات و خواسته های ما را برآورده سازند، تجربه می شود. هیجان هایی که بیشتر با خشم همراه است عبارتند از: عصبانیت ، خشونت ، خصومت ، کینه توزی ، غضب ، تنفر، تحریک ، حسادت ، رنجش ، غرض ورزی ، تحقیر و ناراحتی . بیشتر افراد ، ابراز خشم خود را حالتی ناخوشایند می دانند. بیشترین واکنش افراد به ابراز خشم خود عبارت است از احساس تحریک پذیری ، خصومت ، عصبانیت ، افسردگی ، ناراحتی و غمگینی ، احساس شرمندگی و گناه ، احساس آرامش ، رضایت و خشنودی. و در برخی مواقع احساس خوشحالی ، سرحالی ، احساس پیروزمندی ، اعتماد و تسلط . از سوی دیگر خشم مضراتی همانند استرس ، ناراحتی های بدنی ، احساس درماندگی ، تنهایی و انزوا دارد.

اشکال خشم این است که اگرچه بخشی از زندگی است ؛ ولی ما را از رسیدن به اهداف خود باز می دارد و علت این که افراد درباره خشم دچار تعارض و تضاد هستند، همین نکته است .

در سنین نوجوانی و جوانی به دلیل تغییرات هورمونی ، احساسات و هیجانات فرد نیز دستخوش تغییر می شود بطوریکه در این دوران احساسات بسیار شدیدتر از گذشته می شوند . بنابراین نوجوان یا جوانی که با عوامل محرک هیجانات خود روبرو می شود و خشم او برانگیخته می گردد در معرض بروز رفتارهای خشونت آمیز بسیاری است . به همین دلیل رفتارهای مرتبط با صدمات در این سن بیشتر دیده می شود. در اغلب موارد رفتارهایی که به دلیل خشم و ناکامی از نوجوان سر می زند مانند درگیری های بدنی ، تنها منجر به لطمات جزئی می شود اما گاهی مواقع ممکن است این صدمات به گونه ای باشد که مشکلات بزرگی مانند آسیب های جدی در سلامتی یک انسان و حتی در برخی مواقع تا حد سلب حق زیستن یک فرد به وجود می آید.

همانگونه که از سخنان بزرگان و پیشوایان دین برداشت می شود همواره لازم است انسان خشم خود را کنترل نماید تا از صدمات و آسیب های احتمالی در امان بماند ، امام کاظم ( ع ) : هر که خشم خود را از مردم باز دارد خدا در قیامت غضب خود را از او باز می دارد.

علل خشم :

- تحقیر شدن یا مورد تبعیض قرار گرفتن

- مورد پیش داوری ، تبعیض یا بی مهری قرار گرفتن

- مورد فریب یا عهد شکنی قرار گرفتن

- تحقیر شدن احساسات ، ارزش ها یا اقتدار واقعی فرد از سوی دیگران

- مورد بد رفتاری و بی توجهی قرار گرفتن از سوی افراد مهم

- صدمه دیدن در نتیجه بی توجهی نسبت به خود